1.Екітаңбалы санның квадраттын табу алгоритмы.

                                        

                             

Екітаңбалы санның квадратын табу үшін біріншіден осы екітаңбалы санның AB, бірлік В санның  алып осы санға  қосамыз . Екіншіден, шыққан санды XYZ-ті берілген екітаңбалы санның ондығына А көйбейтеміз.Осыдан шыққан AXYZ-ті берілген екітаңбалы санның бірлігінің квадратын (В)² тіркейміз егер де ол біртаңбалы сан болса ,ал екітаңбалы сан болса оның ондығын қосамызда және бірлігін оң жағына тіркейміз .Осыдан шыққан өрнек берілген екітаңбалы санның квадратты болып келеді.

 Мысалы:                

                                                         

Егер берілген екітаңбалы санның бірлігінің квадраты біртаңбалы болса , мысалы  3-тің квадратты 9 ол оң жағына түседі.                                  

Егер берілген екітаңбалы санның бірлігінің квадратты екітаңбалы болса,

Мысалы 7-нің квадратты 49, бұл жерде осы екітаңбалы санның ондығы 4

6 санның астына қосылады,ал 9 саны оң жағына тіркеледі.

2.Үштаңбалы санның квадраттың табу алгоритмы.

Егер берілген санымыз үштаңбалы болса ABC онда үштаңбалы санның ондығын мен бірлігін ВС алып берілген үштаңбалыға қосамыз.Осыдан XYZW шыққан өрнекті берілген үштаңбалы санның жүздігіне көбейтеміз.Шыққан өрнекті AXYZW-ті берілген үштаңбалы санның  ондығының квадратты  (BC)² жанына тіркейміз егер ол екітаңбалы болса.Егер жанағы (BC)² үштаңбалы болса оның жүздігі W-тің астына қойылады және оның ондығы  мен бірлігі C жанына тіркейміз ,ал егер (BC)²  төрттаңбалы болса оның мыңдығы Z-тің астына қойылады және жүздігі W-тің астына қойылады ал ондығы мен бірлігі жанына тіркеледі.Себебі берілген үштаңбалы санына қосып отқан екітаңбалы санымызға байланысты егерде оның квадратты екітаңбалы болса оны оң жағына тіркеп отырамыз ,ал егер квадратты үштаңбалы болса оның жүздігін W-тің астына қоямыз.Ал егер төрттаңбалы болса оның мыңдығын Z-тің астына қоямыз.

Мысалы:

Осы жереде берілген үштаңбалы санына 801 оның ондығыман бірлігін 01 қосамыз.Сөйтіп шыққан өрнекті 802 берілген үштаңбалы санның жүздігін көбейтеміз 8 . Осыдан шыққан өрнекті 6416 берілген үштаңбалы санның ондығымен бірлігін квадраттаймыз (01)² және осыны 6416 санның жанына тіркейміз.

Осы жерде 41 квадратты 1681 көріп түрміз. 1681-дің мыңдығын 1  7-тінің астына қоямыз ал жүздігін 6  4-тің астына қоямыз.

3. Төрттаңбалы санның квадраттың табу алгоритмы.

1)

2)

3)

Мысалы:

Бұл жерде берілген төрттаңбалы санның 2004 жүздік санның алып қосамыз 004.Осыдан шыққан өрнекке 2008 берілген төрттаңбалы санның мыңдығын 2 көбейтеміз.Содан шыққан өрнекке 4016  004 санның квадраттын оң жақ шетіне тіркейміз 016.

Берілген төрттаңбалы санның 2045 жүздік санның алып қосамыз 045. Осыдан шыққан өрнекке 2025 берілген төрттаңбалы санның мыңдығын 2 көбейтеміз. Содан шыққан өрнекке 4180  045 квадратты 2025 болғандықтан оның мыңдығын 0-ға қосамыз ал 025-ті оң жақ шетіне тіркейміз.

1)

 

2)

3)

Берілген төрттаңбалы санның 2118 жүздік санның алып қосамыз 118. Осыдан шыққан өрнекке 2436 берілген төрттаңбалы санның мыңдығын 2 көбейтеміз. Содан шыққан өрнекке 4872  218-дің квадраттың қосамыз.Осы санның 218 квадраттың табайық ол 2 мысал(Үштаңбалы санның квадраттың табу алгоритмы) арқылы өрнектелңді.Осыдан шыққан мәнді  47524 бастапқы берілген өрегінің қосындысына қосамыз. Қосқан кезде 47524-тің 4 саны 4872-нің  7-тісіне қойылады және 47524-тің 7 саны  4872-нің  2-сіне койылады.Ал,47524 санның 524 саны оң жағына түседі.

Сөйтіп біз мына тұжырымға келетін болдық,көптаңбалы санның квадраттың табу алгоритмы  екітаңбалы, үштаңбалы, төрттаңбалы, бестаңбалы т.б. таңбалы сандардың квадраттары осы алгоритммен шығарылады.

 

Ақтөбе облыстық мамандандырылған

физика-математика мектеп-интернатының

 10 сынып оқушысы Мақсат Әділет

 

 

• Артқа
• Алға